“Το αίμα κοχλάζει και η καρδιά χτυπάει δυνατά. Κάθε σκέψη στρέφεται γύρω από ένα μοναδικό πρόσωπο, που – φυσικά – είναι το πιο όμορφο και ελκυστικό άτομο σ’ όλο το πλανήτη.
Ο ερωτευμένος δεν ζητάει τίποτε άλλο από το να βρίσκεται κοντά σ’ αυτό το ξεχωριστό πλάσμα κάθε στιγμή, όσο πιο πολύ γίνεται. Όταν το αποχωρίζεται, βιώνει μια βαθιά αίσθηση απώλειας και ο χωρισμός τον βυθίζει σε μια κατάμαυρη διάθεση που αγγίζει τα όρια της κατάθλιψης.
Ο έρωτας είναι μια υπέροχη εμπειρία, αλλά μπορεί να γίνει και μια εξαιρετικά οδυνηρή διαδικασία, αν δεν υπάρχει ανταπόκριση ή αν το εκλεκτό πρόσωπο θελήσει να διακόψει τη σχέση. Το πάθος όμως δε διαρκεί αιώνια. Υποχωρεί σιγά, σιγά, και όταν ο ερωτοχτυπημένος «συνέρχεται» από την κατάσταση αυτή, που θυμίζει ψυχασθένεια, τα θυελλώδη συναισθήματα κατά κανόνα δίνουν τη θέση τους σε μια βαθύτερη αίσθηση ενότητας – το μονιμότερο συναίσθημα της αγάπης. Τα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι οι δύο αυτές καταστάσεις δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους όσον αφορά την εγκεφαλική χημεία και τις ορμόνες. Μάλιστα, μια πρώτη διαφορά μετριέται σχετικά εύκολα, με μια απλή εξέταση αίματος.
Επιπλέον, οι έρευνες δείχνουν ότι ο έρωτας και η αγάπη πηγάζουν από εντελώς διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου. Μια παλιά παροιμία λέει: “αν δεν μπορείς να έχεις αυτόν/ην που αγαπάς, αγάπα αυτόν/ην που έχεις”. Οι επιστήμονες απέδειξαν ότι πράγματι μαθαίνουμε να αγαπάμε. Γιατί οι ορμόνες μας μπορούν -με λίγη τύχη και με την πάροδο του χρόνου – να μεταμορφώσουν σε ποθητό πρίγκιπα αυτόν που στα μάτια μας αρχικά φαινόταν βάτραχος.
Μια του ύψους, µια του βάθους.
Ο ερωτευμένος ζει ταυτόχρονα την κόλαση και τον παράδεισο, και δύσκολα συγκεντρώνεται σε πράγματα ασήμαντα, όπως οι πρακτικές ανάγκες και οι καθημερινές υποχρεώσεις. Η διάθεσή του έχει έντονες μεταπτώσεις ανάμεσα στην ευφορία και τη μαύρη κατάθλιψη. Από πολλές απόψεις ο έρωτας είναι πάνω απ’ όλα μια τρέλα, ένα είδος μανίας που συνοδεύεται από έμμονες ιδέες και μια στάλα παράνοιας.
Αν δεν ξέραμε τι συμβαίνει, θα λέγαμε ότι ο ερωτευμένος πάσχει απο ηπια εγκεφαλική βλάβη. Πράγματι, υπάρχουν τόσες ομοιότητες μεταξύ του έρωτα και του ψυχαναγκασμού, ο οποίος λέγεται και ιδεοληπτική – καταναγκαστική νόσος (OCO), που η ψυχίατρος Donatella Marazziti, του Πανεπιστημίου της Πίζας στην Ιταλία, διερεύνησε το ενδεχόμενο οι δύο καταστάσεις να έχουν κοινή προέλευση.
Ο ιδεοληπτικός υποφέρει από έμμονες ιδέες -για παράδειγμα, ότι δεν πρέπει να λερωθεί ή να αρρωστήσει – και στη χειρότερη περίπτωση οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις μπορεί να τον οδηγήσουν σε κάποιας μορφής αναπηρία. Οι γιατροί γνωρίζουν ότι στο αίμα των ασθενών με OCO η ορμόνη σεροτονίνη βρίσκεται συχνά σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τα υγιή άτομα.
Η Marazziti ανακάλυψε ότι το ίδιο ισχύει για τους φρεσκοερωτευμένους, στους οποίους το ποσοστό σεροτονίνης είναι μέχρι και 40% χαμηλότερο από το φυσιολογικό – πράγμα παροδικό, όπως αποδείχτηκε από το πείραμα. Τα επίπεδα της ορμόνης αυξάνονται και πάλι, μόλις καταλαγιάσει η θύελλα του πάθους. Σε κανονικές συνθήκες, τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης θα σήμαιναν πολύ απλά ότι το άτομο πάσχει από κατάθλιψη. Και ο ερωτευμένος όμως διατρέχει τον κίνδυνο να πέσει σε μελαγχολία. Στην περίπτωσή του, ωστόσο, η ελλειψη σεροτονίνης έχει ένα σκοπό: αυξάνει το παθιασμένο ενδιαφέρον του για το εκλεκτό πρόσωπο «της καρδιάς» του.
Ο εγκέφαλος επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις και καταστρώνει σχέδια για να κερδίσει το αγαπημένο πρόσωπο – και αυτός ακριβώς είναι ο βασικός στόχος του έρωτα. Μια από τις θετικές «παρενέργειες» του έρωτα είναι η ευφορία που μας πιάνει κατά καιρούς. Η ευφορία αυτή οφείλεται στο ότι ο εγκέφαλος διπλασιάζει σχεδόν την παραγωγή ενός νευροδιαβιβαστή που λέγεται φαινυλαιθυλαμίνη (ΡΕΑ). Η ουσία μοιάζει χημικά με την αμφεταμίνη και επιδρά κι αυτή ως διεγερτικό της διάθεσης.
Θεωρείται, ακόμα, ότι η φαινυλαιθυλαμίνη ευθύνεται για το πασίγνωστο «φούντωμα», το κοκκίνισμα των ερωτευμένων. Η ουσία αποτελεί επίσης βασικό συστατικό πολλών παραισθησιογόνων ουσιών, καθώς και της σοκολάτας.
Για να φτάσει όμως κανείς σε επίπεδα μέθης ανάλογα με αυτά του έρωτα τρώγοντας σοκολάτες, θα πρέπει να είναι πολύ μεγάλος γλυκατζής, αφού θα χρειαστεί να κατεβάσει 15 ολόκληρα κιλά. Τόσο η σεροτονίνη όσο και η φαινυλαιθυλαµίνη είναι νευροδιαβιβαστές – δηλαδή ουσίες που µεταφέρουν ερεθίσµατα µεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων.
Γιατί ο έρωτας είναι κατεξοχήν εγκεφαλική υπόθεση.
Όσο κι αν επιµένουν χιλιάδες ερωτικά ποιήµατα και τραγούδια, ο έρωτας δε γεννιέται στην καρδιά. Η σύγχρονη τεχνολογία µάς δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουµε τις εγκεφαλικές διεργασίες. Οι µεγάλοι εγκεφαλικοί τοµογράφοι (σαρωτές ΡΕΤ ή SPEG) αποκαλύπτουν την εγκεφαλική δραστηριότητα, ανιχνεύοντας, για παράδειγµα, ποιες περιοχές καταναλώνουν περισσότερο οξυγόνο.
Η ανθρωπολόγος Helen Fisher µελετάει τη σεξουαλική ζωή και το µυστήριο της αγάπης εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Έχει διερευνήσει τις οικογενειακές σχέσεις και τις στατιστικές των διαζυγίων παγκοσµίως, αλλά τα τελευταία χρόνια δουλεύει στο εργαστήριο µε καινούργιους, προηγµένους τοµογράφους, προκειµένου να µελετήσει τις εγκεφαλικές διεργασίες των ερωτευµένων.
Τα αποτελέσµατα των πιο πρόσφατων ερευνών της παρουσιάζονται στο βιβλίο της «Why we love», που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 2004. Τοµογραφία ερωτευµένου εγκεφάλου Η Fisher έβαλε αρχικά µια αγγελία στον πίνακα ανακοινώσεων του State University of New York, µε την οποία ζητούσε «τρελά ερωτευµένα» άτοµο. Πολλοί δήλωσαν συµµετοχή, αλλά οι περισσότεροι απορρίφθηκαν στην τελική διαλογή.
Οι συµµετέχοντες πέρασαν από ιατρικό έλεγχο, αλλά υποβλήθηκαν και σε ψυχολογική εκτίµηση, για να επιβεβαιωθεί ότι δεν έλεγαν ψέµατα για τον έρωτά τους. Ακόµα, διερευνήθηκε µήπως έπασχαν από κλειστοφοβία, οπότε θα αντιµετώπιζαν πρόβληµα κατά την εξέταση στον τοµογράφο. Η τελευταία προϋπόθεση ήταν να είναι δεξιόχειρες, επειδή στους αριστερόχειρες ορισµένα εγκεφαλικά κέντρα βρίσκονται στο αντίθετο ηµισφαίριο από ό, τι στους δεξιόχειρες. Τέλος, σχηµατίστηκε µια οµάδα 17 αντρών και γυναικών για το πείραµο.
Η Fisher ήθελε να συγκρίνει την εγκεφαλική τους δραστηριότητα όταν κοιτούσαν τη φωτογραφία του αγαπηµένου τους και όταν έβλεπαν µια ουδέτερη εικόνα, π.χ. ενός τυχαίου προσώπου. Στο χρόνο που µεσολαβούσε ανάµεσα στις δύο εικόνες, ο υπεύθυνος του πειράµατος πρoσπαθoύσε να στρέψει αλλού την προσοχή τους, γιατί αλλιώς κάποιοι από τους συµµετέχοντες µπορεί να σκέφτονταν ακόµα το αντικείµενο του πόθου τους, όταν κοιτούσαν την αδιάφορη εικόνα.
Τους απoσπoύσε, λοιπόν, την προσοχή, θέτοντάς τους ένα αρκετά πολύπλοκο πρόβληµα, ώστε να πρέπει να συγκεντρωθούν για να αντεπεξέλθουν. Συνήθως οι συµµετέχοντες έπρεπε, ξεκινώντας από έναν τυχαίο µεγάλο αριθµό, να µετρήσουν ανάποδα ανά εφτά αριθµούς. Στον εγκέφαλο όλων των συµµετεχόντων παρατηρήθηκαν οι ίδιες αντιδράσεις. Κοντά στο κέντρο του εγκεφάλου, φωτίστηκε ο λεγόµενος κερκοφόρος πυρήνας, µια περιοχή που ανήκει στο πιο πρωτόγονο και εξελικτικά παλαιότερο µέρος του εγκεφάλου, που αποκαλείται επίσης «ερπετοειδής εγκέφαλος». Ο ερπετοειδής εγκέφαλος ευθύνεται για βασικά συναισθήµατα, όπως ο φόβος, αλλά παίζει σηµαντικό ρόλο και στην επεξεργασία των εµπειριών επιτυχίας και επιβράβευσης.
Ενεργοποιήθηκε επίσης το διάφραγµα, µια περιοχή βαθιά µέσα στον εγκέφαλο, όπως συµβαίνει και όταν καταναλώνουµε απολαυστικές ουσίες σαν τη σοκολάτα. Τέλος, στα ακόµα βαθύτερα επίπεδα του εγκεφαλικού στελέχους, φωτίστηκε η κοιλιακή οροφιαία περιοχή (VΤA).
Και τα τρία αυτά εγκεφαλικά κέντρα συµµετέχουν στο σύστηµα επιβράβευσης του εγκεφάλου, για το οποίο τα νευρικά κύτταρα χρησιµοποιούν το νευροδιαβιβαστή ντοπαµίνη. Η ντοπαµίνη παράγεται στο διάφραγµα και προσλαµβάνεται από άλλα νευρικά κύτταρα, στα οποία προκαλεί ευφoρία, και µεταβιβάζει σήµατα στην καρδιά και το κυκλοφορικό, ώστε να αυξάνονται οι σφυγµοί και η πίεση.
Τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους, η ντοπαµίνη εκλύεται σαν ένα είδος ανταµοιβής για κάτι που κάναµε καλά. Το ίδιο συµβαίνει όταν τα εξαρτηµένα άτοµα παίρνουν την ουσία στην οποία είναι εθισµένα. Για τον ερωτευµένo, η δράση της ντοπαµίνης είναι η ανταµοιβή του, που έβαλε τα δυνατά του για να κερδίσει τον/την εκλεκτό/ή του. Είναι µια τόσο απολαυστική αίσθηση, που ευχαρίστως συνεχίζει κανείς τη µανιώδη πολιορκία για να πάρει το «βραβείο» του.
Η ντοπαµίνη έχει επίσης την παρενέργεια να ενεργοποιεί την παραγωγή της ορµόνης τεστοστερόνης, η οποία διεγείρει το σεξουαλικό ένστικτο. Όµως οι µανίες, οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις και η αυξηµένη σεξουαλική ορµή στραγγίζουν την ενέργεια, και για αυτό το λόγο, όπως υποστηρίζουν οι επιστήµονες, οι φρεσκoερωτευµένοι παράγoυν µεγάλη ποσότητα νοραδρεναλίνης.
Η νοραδρεναλίνη σχηµατίζεται στον εγκέφαλο, σαν νευροδιαβιβαστής µεταξύ των νευρικών κυττάρων, αλλά και στα επινεφρίδια, απ’ όπου µεταφέρεται ως ορµόνη µε το αίµα σε ολόκληρο το σώµα. Η νοραδρεναλίνη εντείνει την προσοχή και προετοιµάζει το σώµα για µάχη, αυξάνοντας την τάση των µυών. Αυξάνει επίσης και τη διανοητική δραστηριότητα και φροντίζει να κινητοποιήσει ενέργεια από τα αποθέµατα λίπους του σώµατος. Μάλιστα, χωρίς τη νοραδρεναλίνη, πολύ λίγοι θα άντεχαν να είναι ερωτευμένoι για περισσότερο από µερικές µέρες.
Πείθουµε τον εαυτό µας να αγαπήσει.
Σχεδόν όλοι ξέρουν ότι άλλο πράγµα είναι ο έρωτας και άλλο η αγάπη. Απλά, δεν τα βιώνουµε µε τον ίδιο τρόπο, και µια µατιά στον εγκέφαλο µας εξηγεί γιατί. Οι νευροβιολόγοι Andreas Bartels του γερµανικού Ινστιτούτου Max Planck και Semir Zeki στο University College του Λονδίνου µελέτησαν την εγκεφαλική δραστηριότητα µε την ίδια µέθοδο που εφάρµοσε η Helen Fisher στα πειράµατά της.
Εδώ, όµως, όσοι συµµετέχοντες επιλέχτηκαν δεν ανήκαν στους φρεσκοερωτευµένους, αλλά έπρεπε να έχουν ζήσει µε το σύντροφό τους κατά µέσο όρο 2,3 χρόνια. Στον εγκέφαλο αυτών των ατόµων δεν υπάρχει πλέον κάποια αυξηµένη δραστηριότητα στο σύστηµα της ντοπαµίνης, και γι’ αυτό τα συναισθήµατα δεν είναι πια εξίσου ισχυρά. Άλλες είναι οι περιοχές που φωτίζονται στις απεικονίσεις.
Παρ’ όλο που οι περιοχές αυτές δεν έχουν ακόµα χαρτογραφηθεί πλήρως, οι επιστήµονες θεωρούν ότι σχετίζονται µε την ανάλυση και την επεξεργασία των συναισθηµάτων, µε τη µνήµη και τη συνειδητοποίηση των συναισθηµάτων µας, αλλά και την κατανόηση των συναισθηµάτων του άλλου. Σε γενικές γραµµές πρόκειται για κέντρα πλησιέστερα στον εγκεφαλικό φλοιό, όπου συµβαίνουν οι υψηλότερες διανοητικές µας διαδικασίες, η σκέψη. Γι’ αυτό, όλα δείχνουν ότι η αγάπη τελικά είναι µια συναισθηµατική κατάσταση µεγαλύτερης σωφροσύνης, που την έχουµε επεξεργαστεί µε τη λογική, σε αντίθεση µε την τρέλα και τα ανεξέλεγκτα συναισθήµατα του έρωτα.
Μα και ο στόχος των δύο καταστάσεων είναι εντελώς διαφορετικός, από την άποψη της φύσης. Ο στόχος του έρωτα είναι να δηµιουργεί σχέση µεταξύ άγνωστων ατόµων µε προορισµό τη συνoυσία.
Τα ισχυρά συναισθήµατα διαρκείας, αντιθέτως, έχουν αντικειµενικό σκοπό να προετοιµάσουν το έδαφος για µια κοινή ζωή, µε φροντίδα παιδιών και κοινές ευθύνες. Εδώ δικαιώνεται η πιο «ειρηνική» αγάπη. Όταν οι επιστήµονες αναλύουν δείγµατα αίµατος ανθρώπων µε µακροχρόνιες σχέσεις, βρίσκουν σ’ αυτά ορµόνες διαφορετικές από ό,τι στο αίµα των φρεσκοερωτευµένων. Σ
ε όσους αγαπούν, η ορµόνη “της συνουσίας”, η ωκυτοκίνη, απελευθερώνεται σε ιδιαίτερα µεγάλη δόση κατά τον οργασµό και προκαλεί συσπάσεις στον κόλπο της γυναίκας και στο σπερµατικό πόρο και τον ουρητήρα του άντρα. Συµβάλλει στη χαλάρωση και την ευεξία µετά το σεξ, καθώς τα αµοιβαία χάδια φροντίζουν για την παραγωγή της. Κατά τη συνουσία η ορµονική παραγωγή του άντρα και της γυναίκας συγxρoνίζονται για λίγο, και τα συναισθήµατα αγάπης ανταποδίδονται.
Και οι µητέρες που θηλάζουν τα µωρά τους γνωρίζouν την επιδραση της ωκυτοκίνης, που ευθύνεται για τη βαθιά αίσθηση σύνδεσης και αγάπης που µπορεί να νιώσει η µητέρα, όταν το παιδί της ρουφάει από τη θηλή. Κατά πάσα πιθανότητα και η ορµόνη βασοπρεσσίνη παίζει σηµαντικό ρόλο στη σύνδεση του ζευγαριού.
Από πειράµατα σε ζώα γνωρίζουµε ότι είναι δυνατή η δηµιουργία µονογαµικών «συζύγων», που συµµετέχoυν στη φροντιδα των µικρών, σε είδη που τα αρσενικά τους κανονικά δε δείχνουν κανένα τέτοιο ενδιαφέρον. Αυτό επιτυγxάνεται µε την ευαισθητοποίηση των αδιάφορων αρσενικών στη βασοπρεσσίνη. Στον αντίποδα, ο πιο αφοσιωµένος σύζυγος θα µετατραπεί σε άπιστο δον Ζουάν, αν αλλάξουν τα γονίδιά του, ώστε τα νευρικά του κύταρα να µην είναι πια ευαίσθητα σε αυτή την ορµόνη.
Ο βάτραχος γίνεται πρίγκιπας.
Το σώµα επιστρατεύει τις διάφορες ορµόνες στις κατάλληλες περιστάσεις, όπως στη συνoυσία, πράγμα που σημαίνει ότι κατά πάσα πιθανότητα μπορούμε να μάθουμε να αγαπάμε. Αυτής της άποψης είναι και η Helen Fisher, που υποστηρίζει ότι κανένας νόμος της φύσης δεν ορίζει ότι πρέπει πρώτα να ερωτευτείς κάποιον για να μπορείς να ζήσεις μαζί του όλη σου τη ζωή. Κατά τη διάρκεια της γενετήσιας πράξης και μετά από αυτήν, αυξάνεται η παραγωγή τεστοστερόνης, η οποία πυροδοτεί την παραγωγή της ντοπαμίνης, της ορμόνης του έρωτα.
Η ωκυτοκίνη, που εκκρίνεται με τον οργασμό, αυξάνει την ευεξία που προκαλούν τα χάδια και συσφίγγει περισσότερο το δεσμό του ζευγαριoύ. Με τον καιρό, καλλιεργείται ένας αμοιβαίος σεβασμός και η αίσθηση ότι ο ένας βασίζεται στον άλλον. Πράγμα ενδιαφέρον, αν αναλογιστούμε ότι η πλειοψηφία, ίσως, των συντροφικών σχέσεων στον κόσμο συνάπτονται ερήμην του έρωτα.
Ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις, πολλά από αυτά τα ζευγάρια δηλώνοuν ότι αγαπιούνται και ότι το συναίσθημα δυναμώνει με τον καιρό. Στο Δυτικό κόσμο, αντίθετα, καλλιεργούμε το ιδεώδες του έρωτα ως κριτήριο επιλογής συντρόφου. Ωστόσο, πολλοί αντιμετωπίζουν προβλήματα μετά από λiγα χρόνια συμβίωσης, συχνά εξαιτίας της ελλειψης σεξουαλικής διάθεσης.
Ο θυελλώδης έρωτας έχει περάσει προ πολλού, και η καθημερινότητα φαντάζει γκρίζα και πεζή. Οι επιστήμονες δεν ξέρουν γιατί ακριβώς συμβαίνει αυτό. Κανονικά οι ορμόνες της αγάπης θα έπρεπε να λειτουργούν ακόμα, αλλά ίσως παράγονται μικρότερες ποσότητες ωκυτοκίνης και βασοπρεσσίνης, ή μπορεί το σώμα να εθίζεται σιγά σιγά στην υψηλή συγκεντρωσή τoυς. Μια σχέση που παραπαίει μπορεί να σωθεί με την ειδική συμβουλευτική παρέμβαση, αλλά οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι ίσως υπάρχει και άλλη λύση: δηλαδή, το ζευγάρι να φροντίσει να κάνει έρωτα όσο πιο συχνά μπορεί, με την ελπiδα να πάρει την αυξημένη δόση ορμονών που του χρειάζεται. Για τη γυναίκα η συνουσία έχει ένα πρόσθετο όφελος.
Το σπέρμα είναι αποδεδειγμένα ένα ορμονικό ερωτικό ελιξίριο. Ταυτόχρονα με τα εκατομμύρια σπερματοζωάρια, στον κόλπο εκτοξεύονται τεστοστερόνη, ντοπαμίνη, νοραδρεναλίνη, διάφορα οιστρογόνα, ωκυτοκίνη και βασοπρεσσίνη. Αυτό το «κοκτέιλ» περιέχει ορμόνες που αντιπροσωπεύουν όλο το φάσμα των συναισθημάτων, από το ρομαντικό έρωτα (ντοπαμίνη και νοραδρεναλίνη), μέσω της σεξουαλικής παρόρμησης (οιστρογόνα και τεστοστερόνη) στην αμοιβαία δέσμευση (ωκυτοκίνη και βασοπρεσσίνη). Οι ορμόνες περνούν στο αίμα μέσα από το βλεννογόνο του κόλπου.
Κάποιες από τις oυσίες δεν φτάνoυν κατευθείαν στα ευαίσθητα εγκεφαλικά κύτταρα, όμως δεν παύουν να επηρεάζουν άλλα κύτταρα του σώματας και εμμέσως και τον εγκέφαλο, μέσα από τις περίπλοκες οδούς επικοινωνίας των ορμονών. Το σπέρμα περιέχει επιπλέον και τις β-ενδορφίνες, που πηγαίνουν κατευθείαν στα εγκεφαλικά κύτταρα, όπου μειώνουν το άγχος και αυξάνουν την ηδονή και τη χαλάρωση.
via science illustrated gr
