Γυναικεία ζητήματα – Women’s matters
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ευρύτερη οπισθοδρόμηση γύρω από θέματα που αφορούν το γυναικείο ζήτημα παγκοσμίως. Στην Ελλάδα σημειώνεται νέα έξαρση βίας και αύξηση γυναικοκτονιών, παρά την όψιμη ευαισθητοποίηση, τα κινήματα και τις ομάδες αντίστασης που αναπτύσσονται.
Σε μια εποχή έντονων αμφισβητήσεων, η έκθεση «Γυναικεία ζητήματα – Women’s matters» συγκεντρώνει 17 Ελληνίδες καλλιτέχνιδες από διαφορετικές γενιές, με διαφορετικές εκφράσεις και αναζητήσεις, σε έναν αναστοχασμό του ρόλου και της θέσης της γυναίκας. Τα έργα διαμορφώνουν έναν διάλογο μεταξύ του παρελθόντος και του ενεστώτος χρόνου, επαναδιατυπώνοντας διαγενεακούς προβληματισμούς και θέτοντας επίκαιρα ερωτήματα.
Στην ελληνική γλώσσα, η έκφραση γυναικείο ζήτημα είναι σχεδόν ταυτόσημη με το κίνημα του φεμινισμού. Ο πληθυντικός του τίτλου υποδηλώνει όχι μόνο τη συλλογικότητα του εγχειρήματος αλλά και την εννοιολογική του ευρύτητα. Αποτελεί ταυτόχρονα υποδόρια αναφορά στα διαφορετικά κύματα που διανύει ο φεμινισμός από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Υπογραμμίζει επιπλέον την πολλαπλότητα των διαφορετικών, συχνά εκ διαμέτρου αντίθετων, απόψεων που διέπουν τη φεμινιστική σκέψη.
«Women’s matters»: Η αγγλική μετάφραση είναι ένα πολυεπίπεδο λογοπαίγνιο. Μια παράλληλη παραπομπή στα ουσιαστικά matter με δύο t (ζήτημα και ύλη) και mater με ένα t (λατινικά μητέρα), από το οποίο η λέξη matrix (καλούπι και γυναικεία μήτρα). Το ρήμα matter ανακαλεί το επιδραστικό βιβλίο της Judith Butler «Bodies that matter» («Σώματα με σημασία») απ’ όπου το δίκτυο ετυμολογιών. Εδώ, η Αμερικανίδα φιλόσοφος αναλύει την υλικότητα του σώματος και την επιτελεστικότητα του φύλου, υπογραμμίζοντας ότι σημαίνοντα σώματα στην κοινωνία θεωρούνται τα λευκά και ετερόφυλα. Ο τίτλος παραπέμπει επίσης στο ακτιβιστικό κίνημα «Black lives matter». Υποδηλώνεται έτσι ο στόχος της έκθεσης. Να ενθαρρύνει την αποδοχή της διαφορετικότητας. Να σκιαγραφήσει μια κοινωνία συμπεριληπτική όπου δεν θα υπάρχουν κατασκευασμένες ιεραρχίες φύλων, χρώματος, τάξεων, εθνοτήτων και θρησκειών. Να ιχνογραφήσει έναν κόσμο ουτοπικό, ισότητας, αγάπης, εμπιστοσύνης, ειρήνης, συντροφικότητας και αλληλεγγύης.
Τα εκθέματα αποτελούν κωδικοποιημένες ιστορίες γυναικών, ειπωμένες από το στόμα γυναικών, αποδομένες με γυναικεία γραφή. Με πραγματικές και μυθικές ηρωίδες, γνωστές και ανώνυμες, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Έργα εμπνευσμένα από την ύλη αρχείων, από άρθρα και εικόνες εφημερίδων και περιοδικών, από βιβλία και μυθιστορήματα, από στίχους τραγουδιών και κινηματογραφικές ταινίες, από την επίσημη Ιστορία και την Ιστορία της τέχνης αλλά και από τις σκόπιμες αποσιωπήσεις. Ή εικαστικά αποκυήματα του ανεξάντλητου γυναικείου φαντασιακού.
Ζωγραφική, σχέδια, φωτογραφίες, τυπώματα, κολάζ, εγκαταστάσεις, γλυπτά, βίντεο και επιτελέσεις μιλούν πολυφωνικά για τη γυναικεία συνθήκη. Τα οπτικά διηγήματα αναβιώνουν τη συστηματική απαξίωση των γυναικών, την καταπίεση, τη βία, την πληγή, το τραύμα. Σκιαγραφούν το δίπολο εξουσίας και υποτέλειας, τα καταπατημένα όνειρα, τις επιθυμίες και τις ελπίδες, την ευθραυστότητα, την απώλεια, τον θρήνο, το πένθος. Φέρνουν στο επίκεντρο τον τρυφερό αλλά και τον ταραχώδη γυναικείο ψυχισμό, το αρχέγονο άγριο στοιχείο, την υπέρβαση του μέτρου και των ορίων, την τόλμη, το ένστικτο και την τρέλα της οργής και της απόγνωσης. Προβάλουν τη σημασία του θηλυκού σώματος, συσχετίζουν τη γυναίκα με τη φύση και τη μάνα-γη. Ανιχνεύουν τις θηλυκότητες και τη σεξουαλικότητα. Επιζητούν την απελευθέρωση από κατασκευασμένα έμφυλα στερεότυπα και συμβατικούς ρόλους.
Αναπόσπαστο εννοιολογικό τμήμα της έκθεσης είναι οι επιτελέσεις στον εξωτερικό χώρο, όπου ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα η θηλυκή παρουσία είναι επισφαλής. Με τη διεκδίκηση του αστικού τοπίου από τις καλλιτέχνιδες, ανατρέπεται συμβολικά ο μύθος ότι ο έξω κόσμος ανήκει στους άνδρες ενώ η ιδιωτική σφαίρα -η οικία- στις γυναίκες.
Η Βιρτζίνια Γουλφ και η Ελέν Σιξού, δύο φεμινίστριες συγγραφείς που το πνεύμα τους διαπνέει την έκθεση, παρά τα χρόνια που τις χωρίζουν, μοιράζονται την πεποίθηση ότι η θηλυκότητα συσχετίζεται με τη σωματική γραφή· προτρέπουν τις γυναίκες να απελευθερώσουν το είναι τους, να χειραφετηθούν και να εκφραστούν μέσα από αυτήν. Να γράψουν, και έτσι να εγγραφούν, στον χώρο.
Η πλειονότητα των εκθεμάτων εμπεριέχει ευανάγνωστες ή δυσανάγνωστες γραφές, λόγο σαφή ή/και υπαινικτικό. Αναπαραγωγές ολόκληρων κειμένων, αποδομημένες, κατακερματισμένες φράσεις, θραύσματα λέξεων αλλά και ολόκληρα βιβλία και περιοδικά διεισδύουν στις εικαστικές συνθέσεις.
Όπου δεν υπάρχει γραφή, και όχι μόνο, τα έργα απαρτίζονται από πολλές επαναλαμβανόμενες μονάδες, όμοιες και διαφορετικές. Λειτουργούν σαν λέξεις που συγκροτούν φράσεις, σχηματοποιώντας κωδικοποιημένες οπτικές βιογραφίες θηλυκοτήτων. Η ιδέα της συνέχειας και του απείρου επικρατεί δομικά και εννοιολογικά σε αυτά τα έργα ως διττή συμβολική νύξη. Αναφορά στην κατά συρροή έμφυλη κακοποίηση ή στην ιερή ιδιαιτερότητα των γυναικών να δημιουργούν νέα ζωή.
Η Γουλφ και η Σιξού συμφωνούν επίσης ότι η κοινωνία προσπαθεί να πείσει τις γυναίκες να δεχτούν το σκοτάδι ως «εγγενή ιδιότητά τους». Στοιχειοθετώντας έναν δημιουργικό δημόσιο διάλογο μεταξύ γυναικών από διαφορετικούς χρόνους και τόπους, η έκθεση αντιστέκεται σε αυτή την καταδίκη της λήθης και της αφάνειας. Ξορκίζει το σκότος και το αντικαθιστά με φως.
